کلیسای چورا

استانبول از دیرباز به‌عنوان شهری شناخته می‌شود که دارای ثروت‌های فرهنگی عظیمی متعلق به دوران باستان است؛ اما علاوه بر مکان‌های آشکار در این شهر قدیمی، جواهری وجود دارد که به‌ندرت مورد توجه قرار می‌گیرد؛ کلیسای چورا یا موزه کاریه یکی از جاهای دیدنی استانبول محسوب می‌شود که دیوارهای آن با هنر دوران بیزانس و نقاشی‌های مذهبی متعلق به همان دوره تزیین شده است.

به‌جرئت می‌توان گفت که نقاشی‌های کلیسای چورا در سراسر جهان نمونه‌ای ندارند و منحصر‌به‌فرد هستند. با وجود آسیب‌های ناشی از زلزله سال ۱۸۹۴ میلادی هنوز هم می‌توان موزاییک‌هایی درون این کلیسا پیدا کرد که با رنگ‌های غنی خودنمایی می‌کنند. خانه‌های چوبی بازسازی شده اطراف بنای کلیسا و سرو قهوه و چای فضایی آرام به دور از شلوغی‌های شهر را برای بازدیدکنندگان فراهم می‌آورند.

کلیسای چورا کجاست؟

عمر قدیمی‌ترین بخش‌های بنای کلیسای چورا به قرن چهارم میلادی و سال‌های ۵۲۷ تا ۵۶۵ در دوره امپراتوری روم شرقی می‌رسد. موزه کاریه یا کلیسا چورا بر فراز تپه‌های گلدن هورن و در جنوب خلیج شاخه طلایی واقع شده است. این کلیسا در محله ادیرنکاپی در شمال منطقه فاتح و در فاصله پنج کیلومتری از شمال غربی محله سلطان احمد استانبول قرار دارد. کلیسا چورا با میدان تکسیم هفت کیلومتر (۱۴ دقیقه)، با محله رنگارنگ بالات یک کیلومتر (پنج دقیقه) و با خلیج شاخ طلایی ۲٫۵ کیلومتر (هفت دقیقه) فاصله دارد. این کلیسا در فاصله ۱۲ کیلومتری فرودگاه آتاتورک و ۳۰ کیلومتری فرودگاه استانبول واقع شده است.

مسیر دسترسی به کلیسا چورا

می‌توان با توجه به موقعیت مکانی خود در استانبول، به‌شکل‌های مختلف به موزه کاریه یا کلیسای چورا رفت. استانبول به دو بخش اروپایی و آسیایی تقسیم می‌شود و در صورت حضور در بخش آسیایی استانبول، می‌توان با استفاده از مترو خود را به ایستگاه ادیرنکاپور رساند و پس از پیاده شدن در این ایستگاه، به‌سمت کلیسای چورا پیاده‌روی کرد. علاوه بر این، می‌توان برای دسترسی به کلیسای چورا از بخش‌های مختلف شهر، از اتوبوس استفاده کرد؛ بی‌شک اتوبوس‌های زیادی به‌چشم می‌خورد که از میدان تکسیم، کاخ توپکاپی، لاونت، قاضی‌کوی، میدان بیازیت و مجیدیه‌کوی به مقصد ادیرنه کاپی بروند. با مراجعه به وب‌سایت عمومی شهرداری استانبول (www.iett.istanbul/en/main/hatla)، امکان دسترسی به مسیرها، ایستگاه‌ها و جدول زمانی حرکت اتوبوس‌ها میسر خواهد شد.

آدرس کلیسا چورا: ترکیه، استانبول، منطقه فاتح، محله ادیرنه کاپی، کلیسا چورا

معماری کلیسای چورا

کلیسای چورا یا موزه کاریه بعد از بنای ایاصوفیه یکی از مهم‌ترین بناهای متعلق به دوره بیزانسی استانبول است. دیوارهای داخلی این بنا با نقاشی‌های دیواری و موزاییک‌های آبرنگی قرن چهاردهم تزیین شده‌اند. به‌علاوه صحنه‌هایی از زندگی مسیح و مریم باکره با رنگ‌هایی درخشان در این دیوارها به تصویر کشیده شده‌اند. این نقاشی‌ها و موزاییک‌ها از خیره‌کننده‌ترین نمونه‌های آخرین دوره هنر بیزانس و نمادی از پویایی آن محسوب می‌شوند. 

معماری بیزانس اولیه در اصل ادامه معماری رومی بود و نمونه‌های اصلی و نخستین آن را می‌توان در راونا (یکی از شهرهای شمالی ایتالیا) و قسطنطنیه همچون کلیسا سنت سوفیا، سنت ایرنه و سنت سرگیوس یا ساختارهای سکولاری همچون دیوارهای قسطنطنیه یا آب‌انبار باسیلکا پیدا کرد. در گذر زمان به‌تدریج سبکی به وجود آمد که بیشتر تحت‌تاثیر معماری شرق نزدیک بود و از طرح صلیب یونانی برای معماری کلیسا استفاده شد که امروز نیز بیشتر پابرجا است. در واقع نمایی که ما امروز از کلیسای چورا می‌بینیم به سال ۱۰۷۷ میلادی برمی‌گردد که کلیسا به‌شکل صلیبی بازسازی شده است. در سیر تحولی، این سبک آجرها جایگزین سنگ‌ها و موزاییک‌ها جایگزین تزیینات و حکاکی‌ها شدند و گنبدها ساختار پیچیده‌تری پیدا کردند. برای نمونه در بالای درب اصلی کلیسا چورا موزاییک‌کاری‌های بسیار ارزشمندی از حضرت مسیح و حواریون خودنمایی می‌کنند.

درب اصلی کلیسا چورا در سمت غربی بنا قرار دارد. با ورود به بنا از هشتی (آستانه یا فضای ورودی هر ساختمان) خارجی عبور می‌کنید که به هشتی داخلی و سرای اصلی منتهی می‌شود. از همان آغاز نقاشی‌های آبرنگی و موزاییک‌کاری‌ها شما را تحت‌تاثیر قرار خواهند داد. در هشتی داخلی، دری وجود دارد که شما را به کلیسای کوچکی هدایت خواهد کرد؛ جایی که مقبره‌های کوچک و بزرگی در آن قرار گرفته است.

کلیسای چورا دارای ۶ گنبد است که دو گنبد آن در هشتی‌های داخلی  و یک گنبد دیگر در کلیسای کوچک و سه گنبد در ساختمان اصلی قرار دارند. بزرگ‌ترین گنبد که در سرای اصلی قرار دارد دارای قطری برابر با هفت متر است. 

 کلیسای کوچک کلیسای چورا

کلیسای کوچک چورا به موزاییک‌کاری‌های خیره‌کننده و دو لوح از حضرت موسی (ع) شهرت دارد. مضامین نقاشی‌های این بخش قدرت رستگاری مسیح و مریم باکره است که نوید نجات و رهایی را به وفاداران می‌دهد. علاوه بر آن در طاق‌های این بخش، موضوع رستگاری در ترکیب با آخرین داوری یا آمدن دوباره مسیح به تصویر کشیده شده است که در آن مسیح به داوری نشسته است و بر مرگ پیروز می‌شود و صالحان را رستگار می‌کند.

در مرکز کلیسای کوچک کلیسای چورا با گنبد بزرگی روبه‌رو خواهید شد که بعد از گنبد اصلی با قطری برابر با ۴٫۵  بزرگ‌ترین گنبد بنا محسوب می‌شود. علاوه بر این، در سرای آن نیز مقبره‌های کوچک و بزرگی قرار گرفته که در اصل محلی برای دفن بنیان‌گذاران این بنا و افراد تاثیرگذار تاریخ بوده‌اند. از سرای کلیسای کوچک برای برگزاری مراسم مرگ و تدفین نیز استفاده می‌شود و این موضوع روی موزاییک‌کاری‌های این بخش با نمایش صحنه‌هایی از رستاخیز و زندگی پس از مرگ منعکس شده است.

تغییر کاربری کلیسا چورا 

کلیسای چورا پس از فتح استانبول در سال ۱۴۵۳ میلادی به‌عنوان کلیسا مورد استفاده قرار گرفت. این بنا در آغاز قرن شانزدهم (در سال ۱۵۱۱) توسط وزیر بزرگ بیازیت دوم (Beyazit II)، «هادیم علی پاشا» به مسجد بدل و بعدها به آن آشپزخانه و مدرسه‌ای نیز افزوده شد.

متاسفانه در آن سال پس از تبدیل کلیسا چورا به مسجد کاریه بسیاری از نقاشی‌های دیواری با کارهای چوبی یا سفید کاری پوشانده شدند و گنبد اصلی بازسازی شد؛ گنبدی که بر اثر زلزله فرو ریخته بود. بعدها در اواسط قرن نوزدهم کلیسای چورا مورد توجه دولت ترکیه قرار گرفت و توسط موسسه‌ای آمریکا در بین سال‌های ۱۹۴۸ تا ۱۹۵۸ میلادی مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت و آثار نقاشی آن دوباره احیا شد. در طی تصمیمات دولت ترکیه در سال ۲۰۲۰ بار دیگر موزه کاریه یا کلیسای چورا به مسجد تغییر کاربری داد.

معنی کلمه چورا در ترکی

کلیسای چورا (Chora) اولین بار «کلیسای منجی مقدس در خارج از دیوارها» نامگذاری شد. معنی چورا در فرهنگ‌نامه یونانی و در یونان قدیم به‌معنای «خارج از شهر» و «روستایی» است. انتخاب این اسم اشاره به این واقعیت دارد که کلیسای چورا توسط یوستینیانوس در خارج از دیوارهای ساخته شده توسط کنستانتین کبیر  و خارج از شهر قسطنطنیه، پایتخت امپراتوری روم شرقی در قرن چهارم قرار داشته است. یک قرن پس از ساخت این بنا امپراطور تئودوسیوس دوم در اوایل قرن پنجم دیوارهای غربی فعلی را ساخت و کلیسای چورا در میان این دیوارها محصور شد. این دیوارها در نزدیکی دروازه آدریانوپل (Edirne Kepi / Edirnekapı) ساخته شدند. 

چورا را به کشور یا سرزمین نیز ترجمه می‌کنند که می‌توان علت انتخاب این نام برای کلیسا را بافت روستایی و مسکونی دانست که تا به امروز نیز در اطراف کلیسای چورا باقی‌مانده است. در زمان امپراتوری «بلاخرنیا» (Blakhernia)، کاخ تا نزدیکی دیوارهای شهر گسترش پیدا کرد. این موضوع منجر به مورد توجه قرار گرفتن کلیسای چورا شد و در پایان قرن یازدهم ماریا دوکاینا، مادر همسر امپراطور الکسی اول نخستین بار آن را بازسازی کرد.

نام موزه کاریه (Kariye) پس از تغییر کاربری کلیسا چورا به مسجد، به «کنیس کامی» یا «کاریه کامی» تغییر کرد؛ در واقع نام این کلیسا را از «آتیک یا هادیم علی پاشا کامی» (hadim Ali Pasha) برداشتند؛ وزیری که آن را تغییر داده بود. این بنا سرانجام در سال ۱۹۴۸ به موزه کاریه بدل شد.

علت شهرت کلیسای چورا

سال‌ها پیش در دهه ۱۹۵۰ میلادی گروهی از پژوهش‌گران دست به کار شدند و با مرمت بنای کلیسای چورا و برداشتن گچ‌ها و رنگ‌آمیزی‌هایی که در دوره عثمانی موزاییک‌ها را پوشانده بود، از جواهر جدیدی از هنر بیزانسی پرده برداشتند؛ هنری که دلیل شهرت کلیسای چورا شده است. از مهم‌ترین یافته‌ها می‌توان به ۱۸ تابلوی موزاییکی اشاره کرد که زندگی مریم باکره را به تصویر می‌کشند. قدمت این نقاشی‌ها به واسطه تاریخی که این کلیسا پشت سر گذاشته است، احتمالا به قرن چهاردهم میلادی باز می‌گردند و هرآنچه پیش از آن بوده به واسطه زلزله‌های مکرر، شمایل شکنی و ممنوعیت تصویر مسیح و دیگر پیکره‌های انسانی توسط کلیسای ارتدکس یا برخی افراد در زمان حکومت عثمانی از میان رفته است.

مردی با نام تئودور متوشیتیس (Theodore Metochites) بانی و مسئول نقاشی‌های دیواری چشم‌نواز موزه کاریه است. او شبیه به مردی از دوران رنسانس بود؛ اگرچه ۲۰۰ سال قبل از رنسانس زندگی می‌کرد. تئودور متوشیتیس فردی شاعر، محقق، دانشمند و حامی هنر بود که در زمان امپراتور آندرونیکوس دوم به خزانه‌داری نیز منصوب شده بود. او در سال ۱۳۱۲ میلادی نقاشی دیوارهای بزرگ کلیسای چورا را سفارش داد

تابلوی نقاشی که روی ورودی هشتی داخلی تصویر شده است، تئودور متوشیتس را در لباس کامل مسیحی نشان می‌دهد که طرح و مدلی از کلیسا را به مسیح پیشکش می‌کند که بر تخت سلطنت نشسته است. به‌طور غم‌انگیزی مردی که آثار هنری ارزشمندی را به کلیسا چورا هدیه کرد از موقعیت و ثروت، محروم و حتی در دوره آندرونیکوس سوم، زندانی شد. متوشیتس نزدیک به مرگ آزاد شد و سال‌های پایان عمر خود را به‌عنوان راهب و دانشمند در کلیسا چورا سپری کرد و پس از مرگ نیز در کلیسایی دفن شد که به جاودانه شدن آن کمک کرده بود.

شواهد به‌دست آمده در کلیسای چورا حاکی از حضور استادان موزاییک‌کاری است که تحت‌تاثیر اکتشافات غربی و اولین تکانه‌های رنسانس، تقویت شده بودند و در اشکال سخت هنر بیزانسی که سالیان درازی تحت سیطره هنر مذهبی شرق بودند، روح و گرمای جدیدی را جاری ساختند و هنر کلاسیک را احیا کردند. 

آنچه کاشی‌کاری‌ها و نقاشی‌های بیزانسی کلیسای چورا را منحصربه‌فرد می‌سازد، داستان‌هایی است که از کتاب مقدس روایت می‌کنند. به‌طوری که می‌توان در هر بخش، سیر یکی از داستان‌های کتاب مقدس را دنبال کرد.

یکی از تابلوهای نقاشی محفوظ باقی‌مانده در کلیسای چورا، روایت‌گر بخشی از زندگی مریم مقدس در دوران کودکی است. در این نقاشی صحنه‌ای از زندگی مریم مقدس نشان داده می‌شود که در قالب هدیه شکرگزاری توسط والدینش در معبدی به‌عنوان خدمتکار به کار گرفته می‌شود. در کتاب مقدس یعقوب چنین آمده است:

مریم در معبد خداوند همچون فاخته‌ای پرورش می‌یابد. او از دست فرشتگان غذا می‌گرفت.

اطلاعات بازدید از کلیسا چورا

ورودی کلیسای چورا قبل از تبدیل شدن به مسجد ۶۵ لیر ترکیه بود؛ اما این ساختمان در حال حاضر سیر بازسازی را طی می‌کند و به‌زودی افتتاح خواهد شد. از آن‌جایی که ورود به مساجد استانبول رایگان است، احتمالا برای ورود به چورا نیز هزینه‌ای دریافت نخواهد شد.ساعات کاری مسجد کاریه از ساعت ۹ صبح تا پنج عصر است. این ساختمان در ساعات نماز به روی بازدیدکنندگان بسته است و موزاییک‌های آن به هنگام نماز پوشیده می‌شود. پس از اقامه نماز، پوشش موزاییک‌ها برداشته می‌شود و بازدیدکنندگان می‌توانند وارد شوند.

خلاصه ای از مقاله بالا :

کلیسای چورا کجاست؟

کلیسای چورا در محله ادیرنکاپی در شمال منطقه فاتح استانبول و در فاصله پنج کیلومتری از شمال غربی محله سلطان احمد استانبول قرار دارد.

کلمه چورا به چه معنی است؟

معنی چورا در فرهنگ‌نامه یونانی و در یونان قدیم به‌معنای «خارج از شهر» و «روستایی» است؛ اما آن را به کشور یا سرزمین نیز ترجمه می‌کنند.

علت شهرت کلیسای چورا چیست؟

علت شهرت کلیسای چورا موازییک‌های نقاشی شده با موضوعات مختلف همچون ولادت و رستاخیز حضرت مسیح (ع) است که هنر بیزانس را منعکس می‌کند.

کدام دیدنی‌ها در اطراف کلیسای چورا قرار دارند؟

کاخ موزه تکفور، دیوار قسطنطنیه، محله بالات و مسجد مهرماه سلطان از جاذبه‌های دیدنی اطراف کلیسای چورا محسوب می‌شوند.